Maand: december 2023

In de middeleeuwen – de tijd van ridders, jonkvrouwen, kastelen en kruisvaarders, speelde goud een fascinerende rol. Goud, dat blinkende metaal, was ook in de middeleeuwen van grote betekenis. Het symboliseerde rijkdom, macht en prestige. Koningen, koninginnen en edelen pronkten graag met hun gouden sieraden en versierden hun kastelen waar mogelijk met dit kostbare metaal. Maar goud betekende méér dan alleen de uiterlijke schittering; het was ook de drijvende kracht achter de middeleeuwse economie.

In een wereld waar munten nog niet zo wijdverspreid waren als vandaag de dag, diende goud als een universeel betaalmiddel. Het was draagbaar, waardevol en gemakkelijk te verhandelen. Dit maakte het ideaal voor transacties, vooral over lange afstanden. Handelaren reisden met zakken vol goud, en steden floreerden als handelscentra dankzij deze kostbare metalen.

De middeleeuwse alchemisten waren geobsedeerd door goud en zochten wanhopig naar de Steen der Wijzen, die lood in goud kon veranderen. Deze zoektocht naar alchemie was echter niet alleen materialistisch. Het weerspiegelde de diepgewortelde menselijke drang naar het bovennatuurlijke, naar transformatie en onsterfelijkheid.

De andere kant van de medaille

Maar goud had ook een duistere kant in de middeleeuwen. Het dreef mensen vaak tot gewelddadigheden. Roofridders plunderden karavanen om goudschatten te bemachtigen en er werden hele oorlogen gevoerd om de controle over goudmijnen te verkrijgen. Goud bracht niet alleen rijkdom, maar wakkerde helaas ook de hebzucht aan, wat net als vandaag de dag vaak tot conflicten leidde.

Een van de meest intrigerende aspecten van goud in de middeleeuwen was de rol ervan in kunst en religie. Kerken en kathedralen werden versierd met gouden altaarstukken en heilige voorwerpen. Goud vertegenwoordigde hier de goddelijke glorie en het streven naar spiritualiteit.

Mystieke krachten

Ook in de literatuur en de legendes van die tijd speelde goud een centrale rol. Denk aan koning Midas, die alles wat hij aanraakte in goud veranderde, en de zoektocht naar de Heilige Graal, die vaak werd voorgesteld als een kostbare gouden beker. Deze verhalen weerspiegelen de diepgaande menselijke fascinatie voor goud en zijn mystieke krachten.

Als we terugblikken op de middeleeuwen, kunnen we niet anders dan concluderen dat goud in die tijd een belangrijke rol speelde. Het was zowel een symbool van weelde, een drijvende kracht achter de economie, als ook een bron van conflicten en hebzucht, naast inspiratie voor kunst en religie. Goud was, is en blijft, een metaal doordrenkt met betekenissen en magie, en zal gezien de toenemende schaarste ook in de komende eeuwen tot onze verbeelding blijven spreken.

Velen denken dat slavernij in de goudmijnen alleen voorkwam tijdens de koloniale overheersing in Afrika, of in de tijd van de conquistadores. Helaas moeten we dat beeld bijstellen. In sommige gebieden in de wereld is gedwongen arbeid in de goudindustrie nog dagelijkse praktijk.

Handmatig goud delven

Goud wordt wereldwijd in meer dan 70 landen gedolven en 90% van de mijnwerkers – zo’n 25 miljoen mensen – delft dit goud handmatig. Dat gebeurt vaak in afgelegen gebieden waar veel armoede heerst. Mijnwerkers werken vaak voor een minimumloon en hebben geen andere keus omdat zij hun familie moeten onderhouden. Sommige goudmijnen liggen in conflictgebieden. Dit zijn allemaal factoren waardoor deze mensen kwetsbaar zijn voor uitbuiting.
Zo werden onschuldige mensen die in de Great Lakes regio in Afrika wonen, gedwongen om goud te delven om gewelddadige rebellengroepen te financieren.

Schuld-afhankelijkheid

Iets wat minder bekend is, maar zeker zo onrechtvaardig, is de situatie van mijnwerkers die slachtoffer zijn van schuld-afhankelijkheid. In zulke gevallen hebben de mijnwerkers grote schulden bij degenen die het land en het materiaal bezitten en ze vragen onrechtvaardige prijzen om de mensen zo jarenlang te gijzelen. Wanneer mijnwerkers proberen te vertrekken voordat zij hun schuld hebben afbetaald, worden zij blootgesteld aan ernstige bedreigingen.

Vrouwen en kinderen

Ook vrouwen en kinderen zijn soms nog slachtoffer van deze vorm van moderne slavernij. Ze werken dan in de mijnen of in huishoudens in de omgeving als hulp in de huishouding, soms zelfs zonder loon te krijgen. Doordat het in veel regio’s verboden is voor vrouwen om in een mijn te werken, hebben zij vaak geen alternatief. Ook kinderen lopen gevaar. Hoewel oudere kinderen soms in groepen familie werken met wat lichtere arbeid, komt het nog steeds voor in sommige mijnen dat kinderen vanaf 5 jaar oud worden gedwongen om gevaarlijk werk te doen onder de grond, of om goud met (giftig) kwik te behandelen. Rapporten van de International Labour Organization – opgericht door de Verenigde naties – wezen uit dat deze kinderen vaak uit minderheden en sociaal buitengesloten groepen komen. Jonge jongens worden door zogenaamde traffickers aan mijnbazen verkocht als goedkope arbeidskrachten. Ze zijn gewild als mijnwerkers omdat ze klein genoeg zijn om in de smalle tunnels ondergronds te werken.

‘Op weg naar Goed Goud’

De mijnen liggen vaak zo afgelegen dat het ondernemen van actie tegen deze onmenselijke praktijken vaak geen prioriteit heeft. Ook kan corruptie en omkoping een rol spelen. Overheden willen soms wel actie ondernemen maar het ontbreekt hen aan de middelen om in te grijpen. Anderen doen hun best om deze gedwongen vorm van arbeid voor de buitenwereld te verbergen, omdat ze bang zijn dat buitenlandse bedrijven met hen geen zaken meer willen doen als de horen over deze schendingen van mensenrechten.
Solidaridad zet zich al jarenlang in om deze moderne vorm van slavernij uit te bannen.
Zo lanceerden zij al in 2010 de campagne ‘Op weg naar Goed Goud’ en hebben ze samen met lokale partners in Peru een project opgezet om te onderzoeken hoe de verduurzaming van de goudsector een bijdrage kan leveren aan het tegengaan van deze vorm van slavernij.

Ontbossing

Goudwinning gaat ook vaak gepaard met ontbossing. Een studie van de Universiteit van Puerto Rico naar de mate van ontbossing in Suriname, Frans-Guyana, Guyana, Brazilië, Ecuador, Peru, Colombia, Venezuela en Bolivia toont aan dat in 12 jaar tijd 1.680 km2 aan tropisch bos verloren ging door ontbossing ten behoeve van landbouw, goudwinning en illegale houtkap. Tegenwoordig vindt monitoring van ontbossing als gevolg van goudmijnactiviteiten plaats via hoge resolutie satellietbeelden. De goudwinning vernietigt niet alleen bossen, maar ook de bodem wordt verstoord, wat weer leidt tot verlies aan biodiversiteit. Projecten die moesten leiden tot herbebossing in deze gebieden bleken onmogelijk omdat na de goudwinning een lateriet woestijn achterbleef, met slechts hier en daar wat groepjes bospapaja en gras.

Hoop

Maar er is ook hoop. Op veel plaatsen in de wereld – bijvoorbeeld in Peru, Bolivia en meerdere Afrikaanse landen – wordt gewerkt aan een schonere en veiliger winning tegen een fatsoenlijke prijs. In het westen werd een certificering ontwikkeld, waardoor elke fase in het proces gecontroleerd wordt, tot aan de werkbank van de goudsmid toe. Een aantal goudsmeden werkt zoveel mogelijk met ‘fair trade’ goud, maar helaas is daar niet altijd genoeg van op de markt. Hopelijk zijn ook consumenten bereid om meer te betalen zodat uiteindelijk iedereen, maar vooral de mijnwerkers en hun families, er beter van worden.